Yusufeli Gerçeği

İnşaat Mühendisi Naci Özen'in Yusufeli Barajı ile ilgili değerlendirme yazısı: Türkiye'nin kuzeydoğusunda, Çoruh boyunca uzanan büyülü bir kasaba var: YUSUFELİ. Gelin görün ki, 30 yıldır bu büyüyü bozmak isteyen bir de kaba gerçek var: BARAJ. YUSUFELİ GERÇEĞİ aslında ÜLKE GERÇEĞİ: halktan ve devletten çıkan paraların hiç uğruna peşkeş çekilmesi !  Yusufeli ve Yusufeli Barajı ile ilgili kişisel değerlendirme ve fikri yardım çağrısı ; Hiçbir siyasal dernek ve parti üyesi değilim. Bu değerlendirme ailemden aldığım terbiye, devletimin eğitim kurumlarından tahsil ettiğim bilgi ve eğitim, yaşadığım deneyimler ve yaradılışımın verdiği kişisel yapının güdüsüyle hazırlanmıştır.Hiçbir kişisel ve kurumsal öneriye muhatap olmadım.Bu bildiri dolayısıyla resmi, gayri resmi daire, kurum ve kuruluşların hakkımda vereceği ceza ve kararlara, boynuma asılacak her türlü yaftaya ve muhtaç olduğum şu andaki işimden uzaklaştırılmaya hazırım.

Bu bildirideki değerlendirme ve tahminler başta Ülkemin bildiğim büyük barajların kıdemli mühendislerinden; biyologlarından konuyla ilgili ulaşabildiğim profesörlerden, girişimcilerinden, işletmecilerden, hukukçularından bölgede görev yapan Turizm yetkilisi ile o bölgenin bulunmaz saygıdeğer toprakla uğraşan ve ticaret hayatını ayakta tutan insanlarından elde ettiğim bilgiler ve çalışma hayatımın verdiği deneyimler sonucunda tarafımdan yapılmıştır.Hiç kimseyi sorumluluk altında tutmaz.Benim bildiklerimin ve inandıklarımın özetidir.Yurttaşlık ve meslek onuru sorumluluğu taşıdığım için hazırladım.

Yusufeli Artvin İli coğrafyasının üçte birinin yönetildiği bir İlçedir.Çoruh nehrinin kolları tarafından bölünen beş ana bölge içinde yüze yakın çay ve dere vadilerinde yerleşik her biri en az bin yıllık, 61 köyün hemen hemen ortasında bir yerdedir.Tarihi boyunca 5 kere yer değiştirerek bir köyün mahallesi olan bugünkü yerine 1950’de gelmiş, nüfusu 1956’da 1400, 1970’lerde 4000 ve 1993 senesinde de 6000’e ulaşmış, o tarihten sonra Baraj tehdidinin ciddileşmesi üzerine bugün ancak 6300’e ulaşabilmiştir.Bu İlçe merkezinin nüfusu gündüz 10.000’e ulaşabilmektedir.Baraj tehdidi nüfusunun 20.000’e ulaşmasına mani olmuştur.

İlçe bir vadi ve yamaç köyleri idare merkezi olup kendine ait tarım ve sosyal kültüre sahiptir.Türkiye’de suçun en az işlendiği yerdir.Yıllarca misafir mahkum barındırmış olan hapishanesi 5 yıldan beri boştur.Geceleri sebze ve meyvenin caddede bırakıldığı, öğleyin dükkan kapılarının çekilmediği bu büyüklükteki tek İlçesidir.İlçe halkı Çoruh tipi tarım, gurbetçilik ve devletin hiçbir katkısı olmadan hızla gelişen turizmle geçinmektedir.Toprakları mineral yönünden son derece zengin, senede 9 kere yonca ve üç kere kültür bitkisi ürünü alınabilen Akdeniz dışında Akdeniz iklimine sahip tek bölgedir.İlçe hudutları içinde kültür bitkisi olarak limon, zeytin, pirinç, buğday, çavdar, kayısı, elma, armut,kiraz dahil her çeşit Anadolu meyvesi yetişir.Dağların da her tür yabani meyve bitkisi ve çok çeşitli yabani hayvan mevcuttur.Mayıs ayından Eylül ayı sonuna kadar taze kiraz yenebilmektedir.Vadiler tabii bir sera olup Çoruh Vadisi yamaçlarında suyun gidebildiği her taşın üstü her bayır Yusufeli’li için tarım alanıdır. Organik tarımla bir dönümden 20 tonun çok üstünde domates veya 8-10 ton fasulye alınabilmektedir.

Bölge pirinçle buğdayın aynı tarladan aynı yılda alındığı tek yer olup kendine ait Yusufeli zeytini, Yusufeli pirinci ve Yusufeli üzümü ve diğer kültürel bitkilerle bölge insanı tarım hayatını sürdürür.

İl turizm yetkilisinin çok kısıtlanmış tahminine göre önümüzdeki 10 yıl içinde Yusufeli bölgesine ve inanılmaz güzellikteki Kaçkarlara gelecek turist sayısı 40.000 olan bugünkü rakamlardan en az 500.000’e ulaşacaktır.Çünkü alternatif turizmin iki ayrı kolu dağ yürüyüşü (trekking) ve Salcılık (rafting) yalnız Yusufeli’nde yapılabilmektedir.Ayrıca bölge tarihi eser zenginidir.Dini turizm hareketleri de hızla çoğalmaya başlamıştır.

Danıştay 10.Daire tarafından 01.07.2005 tarihinde iptal edilen 50 yıl önceki parametre hiyerarşisine dayanarak 1982’de çevreyi tanımayan kişiler ve kurumlar tarafından planlaması yapılan Yusufeli Barajı 17 köyü tamamen veya kısmen etkilemekte, kıymetli tarım alanlarının tümünü ve ekilebilir alanların da çok büyük kısmını yutmaktadır.Bu bölgeyi 5 parçaya bölmekte ayrıca bölgenin kendi içinde ve dışındaki irtibatlarını yok etmektedir.

Bu baraj ayrıca teknik problemlere gebedir.Ülkemiz jeomorfolojik açıdan karışık bir yapıdadır.Bu barajın yapılmak istendiği vadi jeolojik sürprizlerle doludur.Baraj 270m. yükseklikte kil çekirdekli kaya dolgu tipinde olup bu yükseklikte Türkiye’de bu tip baraj yapılmamıştır.Türkiye’nin zamanında biten bildiğim tek büyük kaya dolgu barajı 170m. yükseklikteki Atatürk barajıdır.Gövde dolgusu 7 sene sürmüştür.Sonunda beklenen oturma 6m.olmuştur.Yusufeli baraj gövdesinin aynı tempoda doldurulması halinde gövde inşası, sürprizler olmazsa, 11 sene sürecek ve beklenecek oturma 9m. olacaktır.Gövde dolgusunun 13 sene sürmesi halinde beklenen oturma denenmiş boyuta gelecektir.Derivasyon Tünelleri , temel kazısı, enjeksiyon perde çalışmaları en az 2,5-3 sene sürecektir.Yani bu barajın elektrik üretmesi için geçmiş en iyi uygulamaya göre 15 sene beklemek gerekecektir.Bunun 20 seneyi bulması beklenebilir haldir.Ayrıca sağlıklı çekirdek kili çevrede yoktur.

Yapımı devam etmekte olan Deriner barajının çevreye, Artvin ve Erzurum ekonomilerine verdiği zararı hesaplamak benim alanım değil, ancak 400.000 nüfuslu Erzurum şehrinin Yusufeli Çoruh vadileri ürünleri sayesinde sebze ve meyveyi hem lezzetli hem de yarı fiyatından daha ucuza yediğini herkes öğrenebilir.Artık ucuz meyve sebzeyi Erzurumlu unutacaktır.Ayrıca Erzurum’un Karadeniz’e en güvenli çıkış yolu bu vadidir.15-20 sene sürecek bu inşaat döneminde Erzurum ekonomisinin ne kadar zarar göreceğini uzmanları hesaplayabilir.Yusufeli insanına vereceği sosyal, kültürel ve ekonomik zararı hesaplayamam.

Şimdi bu barajın milli ekonomiye ve sosyal hayata getireceği kayıplar ve mali yükleri hesaplamaya çalışalım.Bu barajın Ülkemize kaybettirdikleri :

A-Çevre, sosyal ve kültürel kayıplar :

1-Dünyada ve Ülkemizde benzerleri çok kıt bulunan Çoruh Kültürünün sosyal ve fiziksel varlıklarının tümü yok olacaktır.
2-Bu barajla 28.000 olan Yusufeli ile nüfusunun pek muhtemel 20.000’i bölgeyi terk edecektir.
3-Çevre ve yaban hayatın vadilere muhtaç bölümü yok olacak iklim menfi yönde değişecekse Çoruh Vadisinin doğal sera vasfı yok olacaktır.
Bu 3 hususun Ülkeden götüreceklerinin neler olacağını uzmanları hesaplamalıdır.

B-Milli ekonomik kayıplar :

(Kişisel tahminlerimdir) Milyar USD
1-Artvin-Erzurum halkının ve ekonomisinin kayıpları 0, 500-
2-Bölgeyi yaşatan ve çok hızlı gelişen turizmin kaybı (15 yılda) 1,350-
3-Mevcut ve ekilebilir tarım alanlarını ve ticari hayatın kaybı 2,000-
4-Bölge insanının üretemezlik kaybı (boşta gezmenin götürdükleri) 0,100-

C-Barajın yapımının Ülkeye getireceği mali yükler : En az (milyar USD) Muhtemelen

1-Baraj ve santralin inşası için 2 2,5
2-Yusufeli’nin kamulaştırma giderleri 1 1,5
3-Yeni Yusufeli’nin inşası 0,5 0,5
4-Yutulan 120km yolun A.B standartlarında inşası 1,2 1,5
5-Yutulan enerji nakil hatlarının yeniden inşası 0,3 0,3
Toplam………………………………………...............……………..5,0 6,3
Yapım müddetince (en az 15 yıl) yapılan harcamaların faizi 5,0 7,0
(Türkiye’mizin 345 milyar USD borca, senede 36,6 milyar USD faiz ödediğini biliyoruz.)
İşin bitiminde toplam parasal yük 10,0 13,3
Bu santralin gücü 540 MW senelik üretimin 1,75 GWh’dir.Yapımı halinde;
1-KW kurulu güç başına harcama :
En az ( 10 milyar USD/540 MW ) = 18.500 USD
Muhtemelen ( 13 milyar USD/540 MW ) = 24.000 USD
2-Senelik 1 KWh üretim için yatırım maliyeti :
En az (10 milyar USD/1,75 GWh ) = 5,7 USD
Muhtemelen (13 milyar USD/1,75 GWh)= 7,4 USD olacaktır.
Bu tesisin senelik ürettiği elektrik enerjisi 1,75 GWh’tir.1 KWh elektrik enerjisi fiyatını 7 cent kabul edersek yıllık getirisi 122,5 milyon USD olacaktır.

Ve bu tesis her sene 10 milyar USD’nin yıllık faizini (takriben 1 milyar USD) karşıladıktan sonra kendisini amorti edecektir.Edebilirse eğer!
Yatırımın yıllık faizi 1 milyar USD , üretim 122,5 milyon USD !
Öte yandan özel sektör Doğu Karadeniz bölgesinde elektrik enerjisi üretmek üzere yamaç santralleri kuruyor.İki örnek veriyorum;

1-Giresun’un Doğusundaki bir derede yamaç santralı :

Yatırım bedeli faiz dahil :31 milyon USD
Kurulu güç: 34 MW
Yıllık üreteceği enerji : 80 MWh