Rüzgar ve rüzgar yönleri
Rüzgâr, Atmosferdeki havanın dünya yüzeyine yakın, doğal yatay hareketleridir.Hava hareketlerinin temel prensibi, mevcut atmosfer basıncının bölgeler arasında değişmesidir. Rüzgâr,alçak basınçla yüksek basınç bölgesi arasında yer değiştiren hava akımıdır, daima yüksek basınç alanından alçak basınç alanına doğru hareket eder. İki bölge arasındaki basınç farkı ne kadar büyük olursa, hava akım hızı o kadar fazla olur. Rüzgâr sahip olduğu hıza göre fırtına, hortum gibi isimler alır.
Rüzgârın yönü, rüzgâr gülü, hızı ise anemometre ile ölçülür. Anemometre; pervanenin dönüş hızı ile rüzgâr hızını gösteren basit ölçü aletidir. Yükseklerdeki rüzgârlar, balonlar yardımı ile ölçülmektedir. Yükselme hızı bilinen balonlar belli yüksekliğe gelince rüzgâr hızı ile yol almaya başlar. Trigonometrik hesaplarla balonun birim zamanda kat ettiği yoldan hızı bulunur.Daha hassas ölçümler için balon ya radarla takip edilir veya balona bir telsiz vericisi monte edilir.
Okyanuslardaki akımların ve dalgaların meydana gelmesinde büyük rolü olan rüzgârlar, kara şekillerinin değişmesine de neden olur. Özellikle çöllerde kimi tepeler devamlı değişir. Rüzgârların bitki sporlarını sağa sola taşıyarak çiçeklerin döllenmesini sağlaması bitki neslinin devamı açısından çok önemlidir. Yel değirmeni ve yelkenli gemilerde gücünden yararlanılan rüzgâr orman yangınlarında olumsuz etki yaparak yangının büyümesine neden olur.
TÜRKİYEDE ESEN BAŞLICA RÜZGARLAR
1 . KARAYEL : K uzeybatı yönünden esen rüzgarlara verilen addır. Geçici siklonların ülkemize sokulduğu kış mevsimlerinde görülür. Siklonların soğuk cephesinin geçişini izler. Genellikle sıcakların düşmesine ve kar yağışına neden olur .
2 . KEŞİŞLEME : İstanbul yöresinde güney doğudan esen, halk dilinde ve denizcilerin verdiği addır . Uludağın eski adı olan keşiş dağının yönüne göre adlandırılmıştır . Gündoğusu ve kıble arasında 135 dereceden esmektedir .
3 . KIBLE : Güneyden Esen Ilık Hava Getiren Rüzgardır .
4 . LODOS : Güneybatıdan esen rüzgarlara verilen addır . Gezici siklonların ülkemize daha çok sokulduğu kış mevsiminde çok görülür bu siklonların sıcak cephesinin geçişini izler . Sıcakların yükselmesine neden olur .
5 . POYRAZ : Ülkemizde özellikle kış mevsiminde daha sık görülür . Bu mevsimde ülkemiz üzerine rusya ve sibirya üzerinden kutupsal havayı getirir . Sıcaklığın belirgin olarak düşmesine sebep olur . Yaz mevsiminde aşırı yüksek basınç alanından basra üzerindeki alçak basınç alanına doğru ilerleyen deniz üstü hava kütlelerinin ege ve türkiye üzerinde sapmaya uğrayarak kuzey doğudan esen poyraza dönüşür . Bu mevsimde serinletici etkisi vardır .
6 . YILDIZ : Kuzeyden Esen Soğuk Hava Taşıyan Rüzgar Çeşididir .
7 . GÜN DOĞUSU – GÜN BATISI : Doğudan Ve Batıdan Esen Rüzgar Çeşitidir
RÜZGAR HIZININ TAHMİN EDİLMESİ :
Rüzgar hızının ölçülebilmesi için rüzgar hızı ölçere ( wınd speedometer ) ihtiyaç vardır .rüzgar ölçer olmadığı zaman % 100 garantisi olmamasına rağmen uygulanan bazı yöntemlerle ve gözlemlerle rüzgar sürati tahmin edilebilir ve gerekli önlemler alınabilir .
RÜZGARLARIN ŞİDDETLERİNE GÖRE ALDIKLARI ADLAR DERECESİ ADI HIZI SN / MT. ETKİSİ
0 sakin 0 - 2 hissedilmez .
1 çok hafif 1 - 2 hissedilmez .
2 esinti 2 - 4 yaprakları kımıldatır .
3 hafif meltem 4 - 6 yaprakları kımıldatır .
4 meltem 6 - 8 ince dalları sallar .
5 sert meltem 8 - 10 ince dalları sallar .
6 rüzgar 10 -12 kalın dalları sallar
7 fırtınalı rüzgar 12 -14 kalın dalları sallar .
8 hafif bora 14 -16 körpe ağaç göv.sallar
9 bora 16 –20 körpe ağaç göv. sallar .
10 şidetli bora 20 –25 dalları kırar .
11 fırtına 25 –30 dalları .
12 tayfun (kasırga) 30 ve yukarı ağaçları söker .
DAĞCILAR İÇİN ATMOSFERİN TEMEL ÖZELLİĞİ
Atmosfer % 21 oksijen ihtiva ettiği için basınçlı oksijen her seviyede toplam hava basıncının 1 / 5 ini oluşturur . Bu değer yüksek irtifa tırmanışı yapan dağcılar için çok önemlidir . Akciğerlerin oksijeni emme oranı oksijen basıncına bağlıdır çünkü dağcı yaklaşık olarak 1 inc ( 6.452 cm ) kareye 1016.5 kg. Basınçla oksijeni emmektedir . İrtifa yükseldikçe havadaki oksijen konsantrasyonu % 21 olmasına rağmen barometrik basınç düşer nesnelerin genleşmesi dışa doğru artar . Her soluk alışında basıncı düştüğü için , oksijen basıncıda buna parelel oranda düşmektedir . İlave oksijen olmadan yüksek irtifada yapılan uzun süreli tırmanışlar genellikle yorgunluk hissi yaratır ve daha sonra görüş kaybı meydana gelir gerekli önlemler alınmadığı takdirde en son bilinç kaybı oluşur . Bu belirtilerin hepsi hipoksiya belirtileridir . Hipoksiyanın ilk belirtilerinin dağcı tarafından anlaşılması zor olduğu için 3300 metre ve üzerindeki rakımlarda kısa süreli de olsa oksijen düzenlenmesi yapılmalıdır.
